Verzamelde oudere berichten (2007)

1 VERSLAG VAN HET JOHANNITER-SYMPOSIUM IN STAPELFELD BIJ CLOPPENBURG (OLDENBURGER MÜNSTERLAND)
2007-10-08
Door samenwerking van een aantal stichtingen uit Nederland en Duitsland onder aanvoering van de Heimatbund Oldenburger Münsterland en met subsidie van de Europese Unie uit het programma van de Eems-Dollard Interregio vond op 11 en 12 mei 2007 in Stapelfeld bij Cloppenburg een symposium plaats, dat in de eerste plaats gewijd was aan de Friese, Groningse en Oostfriese commanderijen van de middeleeuwse Johannieter Orde.

De bijeenkomst begon met een bezoek aan de pas gerestaureerde kapel van Bokelesch, destijds een membrum van de Johannieter commanderij van Steinfurt. Deze commanderij had in 1495 veertien membra, waaronder drie op het Groninger Ommeland: Warffum, Wijtwerd en Oosterwierum, en de overige in Oostfriesland.

Over de Friese, Groningse en Oostfriese Johannieter kloosters sprak Hans Mol, die daarbij vooral inging op het feit dat veel van deze huizen, waaronder in ieder geval de drie Groningse membra van Steinfurt, vrouwenkloosters waren. De bewoonsters waren oorspronkelijk vermoedelijk voor een deel conversae of lekenzusters, die door handwerk (textielproductie) een bijdrage leverden aan het bestaan van hun huizen en door priesters naar buiten werden vertegenwoordigd. In Warffum en Wijtwerd, die genoeg inkomsten uit landbezit hadden, waren het ook in de zestiende eeuw echte monialen die de getijden zongen en voor wie anderen de kost moesten verdienen.

Het merendeel der sprekers was uit Duitsland afkomstig, maar van Nederlandse kant werd behalve door Hans Mol ook het woord gevoerd door Florence Koorn, en wel over de medestichter van de Johannieter commanderij Haarlem in 1310, Jacob van Denemarken (Demmerik, een buurschap in het Utrechtse, tussen Wilnis en Vinkeveen), titulair bisschop van Suden in partibus infidelium. Deze veelzijdige priester, die tot zijn dood in 1331 ook balijer van het Utrechtse Catharijneconvent was, werkte actief samen met graaf Willem III van Holland, Zeeland en Henegouwen. Hij had bovendien goede connecties met de paus in Avignon. Hij was een veelverdiener en echte netwerker, over wiens afkomst en familiebetrekkingen we echter niets weten.

Zo hebben we in anderhalve dag tijd niet alleen een prachtige kapel bezocht, maar ook in negen lezingen, de inleiding van de dagvoorzitter Hajo van Lengen niet meegerekend, veel nieuwe inzichten verworven over de Johannieters in Nederland en daarbuiten.

Johanna Maria van Winter